Telefon Bağımlılığı Nedir? Nasıl Tespit Edilir?

Telefon bağımlılığı, Teknoloji bağımlılığının yalnızca bir türüdür. O yüzden Telefon bağımlılığı ile ilgili ayrıntıları okumadan evvel hem bağımlılığı anlattığım, hem de Teknoloji bağımlılığı konusunu işlediğim https://www.gulaysavas.com.tr/teknoloji-bagimliligi-nedir-nasil-onlenir/  linkindeki yazımı  okumanızı öneririm.

Telefon Bağımlılığı Nedir?

Telefon bağımlılığını ya da diğer bir adıyla akıllı telefon bağımlılığını, kişilerin cep telefonları üzerindeki tüm sosyal medya araçları, oyun, mail, Google, YouTube vb her türlü uygulamaya olan bağımlılık ve aşırı kullanım olarak tanımlayabiliriz. Akıllı telefonların, masaüstü veya dizüstü bilgisayarın aksine,  her yere kolayca taşınabilen ve kullanılabilen bir bilgi işlem cihazı olmaları da onların aşırı kullanımı için son derece elverişli bir imkan sunmaktadır.

Akıllı telefonlar gerçekten bir bilgi işlem cihazı olarak yani laptopun yerine işleri -ödevleri yapmak amaçlı yani kişinin gerçek ihtiyaçları doğrultusunda kullanılsa son derece etkin olurlar. Ama kişinin boş – hareketsiz – eylemsiz duramaması, kendi yalnızlığından kaçması ve dopamin ihtiyacı vb sebeplerle alışkanlık – bağımlılık ve küresel bir salgın haline gelmiş kullanımıyla, maalesef dünyada akıllı telefon zombileri giderek artmaktadır. 

Telefon bağımlılığı henüz psikolojik bir bozukluk olarak sınıflandırılmasa da uzmanlar teknoloji ve telefon bağımlılarında birçok sorunlu davranışlar tespit etmişlerdir. Bunlardan en belirgini, kişinin telefonunu kaybetme veya internet erişimine sahip olamama korkusudur. Bu kaygı günümüzde o kadar yaygınlaştı ki  Nomofobi yani “No mobile phobia” dan türeyen bir tanım doğdu. Nomofobi cep telefonu ile sağlanan iletişimden kopmaktan aşırı korkma anlamına gelmekte. 

Telefon Bağımlılığı Nasıl Tespit Edilir?

Sağlıklı ve bağımlı telefon kullanımı arasında ince bir çizgi vardır. Peki “normal” telefon kullanımı ile telefon bağımlılığını nasıl ayırt edebilirsiniz?

Birinin telefon bağımlısı olup olmadığını tespit etmenin belirtileri:

• Akıllı telefon kullanım süresi hakkında yalan söylemek
• İş, okul veya evdeki görevleri ihmal etmek veya tamamlamakta güçlük çekmek
• İnsanların profillerini, sosyal ağları tekrar tekrar kontrol etmek; çevrim içi insan aramak
• Telefon kullanımından kaynaklanan kazalar veya yaralanmalar
• Ödev ve görevleri tamamlamayı sürekli ertelemek
• Zayıf veya var olmayan sosyal yaşam
• Sevdiklerinden izolasyon
• İnternet bağlantısının sürekli kontrolü
• Telefon kullanımının kesintiye uğraması halinde sinirlilik hali
• Telefonu ya da bir mesajı kontrol etmek için gece kalkmak, hatta uykusundan kalkmak
• Yalnız kalınan veya sıkılınan her anda hemen telefona uzanmak
• Hayali titreşimler duymak (telefonun çalmadığı halde çaldığını düşünmek)
• Telefon kullanımını sınırlamanın zorluluğu. Telefona bakmadan duramamak
• Yemeğe – masaya oturur oturmaz, bir vasıtaya biner binmez kısacası her boş kalınan anda anında cep telefonunu eline alma ihtiyacı
• Telefonsuz yalnız kalamama
• Boyun ağrıları çekmek
• İnternetsiz ortamlardan kaçınmak
• Yüksek telefon faturaları bile sayılabilir.

Telefon bağımlılığının belirtisinin sadece kullanım süresi, sıklık veya gönderilen mesaj adedi olmadığının bir daha altını çizmek isterim. Esas önemli olan: 

• Amaç ve ihtiyaç dışı aşırı kullanım
• Telefon olmadan kişinin kendi ile tek başına kalamaması
• Kendi ile oyalanamaması
• Sosyalleşmeyi unutması
• İletişim bozukluğu gibi hallerdir.

Telefon Bağımlılığı Nasıl Tedavi Edilir?

Telefon bağımlılığı ile mücadele ve tedavi etmenin çeşitli yolları var. Bunların detaylarına Teknoloji bağımlılığı ile ilgili olan yazımda değindiğim için burada kısaca geçeceğim.

• Bilişsel davranışçı terapi
• Grup terapisi
• Grup desteği (ör. Anonim İnternet Teknoloji Bağımlılığı)
• Psikoterapi
• Motive edici mülakat
• İlaç destekli tedavi

Ben en kökten ve gerçek tedavinin

• Kişinin kendine bir hobi edinmesi
• Spor ya da sanatla ilgilenmesi
• Kendisi için eğlenceli olan çeşitli aktivitelere katılması
• NLP (Zihin dili programlama)’yi öğrenmesi ya da o konuda destek alması. Bu şekilde insan beyninin, dolayısıyla kendi zihninin nasıl çalıştığı konusunda bilinçlenmesi. NLP ile bağımlılık yaratan zihin programını değiştirmesi
• Yaratıcı drama eğitimi alması
• Yapay zekayı oluşturan insan zekasının nasıl çalıştığı konusunda bilinçlenmesi. Yani beyninin kendisini nasıl yönettiğini öğrenmesi olarak düşünüyorum.

Kısacası kişinin kendisi, zihni, bedeni, varlığı hakkında bilinçlenmesi en doğru ve kökten bir tedavi ve şifadır.  

Telefon Bağımlılığı Psikolojik Sebebi

Kronik telefon aşırı kullanımının beyindeki ödül devrelerini kimyasal olarak değiştirdiği kanıtlanmıştır. Etkilenen birincil nörotransmitterlerden biri gama-aminobütirik asittir (GABA). GABA, sakinleştirici veya öforik bir etki üreten inhibitör bir nörotransmiterdir. Korku ve kaygıyı bile kontrol edebilir. İnhibitör, madde kullanımını ödüllendirerek ve bağımlılık yapan davranışları pekiştirerek bağımlılıkta önemli rol oynar.

Araştırmalar, kronik telefon kullanımının GABA üretimini artırabileceğini veya azaltabileceğini göstermektedir. GABA sistemindeki rahatsızlıkların, bağımlılığın bir uyarı işareti olduğu kanıtlanmıştır.

Ayrıca,  telefon bağımlısı olan bireylerin beyinlerindeki gri maddenin azaldığı bilgisini burada paylaşmak isterim. Beyindeki gri madde, merkezi sinir sisteminin bireylerin hareket, hafıza ve duyguları kontrol etmesini sağlamaktan sorumlu olan kısmına bağlıdır. Yakın zamanda yapılan bir araştırmada, telefon bağımlısı katılımcıların beyinlerini tarandığında, beyinlerindeki gri maddede bir değişiklik keşfedildi. Araştırmacılara göre, bu beyinlerin fiziksel şekli ve büyüklüğü uyuşturucu kullananlarınkine benziyordu. Telefon bağımlılarının beyinlerindeki gri madde hacminin kritik alanlarda azaldığı, madde kullanım bozukluğu olan kişilerde de benzer bir durum gözlemlendi. Yani beynin telefon bağımlılığına ya da uyuşturucu bağımlılığına aynı tepkiyi verdiği gözlemlendi. 

Yani bir alışkanlıklarımız  daha tehlikeli haliyle birer  bağımlılık haline geldiğinde beynimizin nörokimyasal yapısı değişiyor. Beyinde o anda ihtiyaç olarak hissedilen maddenin etkisinde tetiklenen bir dizi reaksiyonlar sonucunda otomatikman elimize telefonlarımızı alıyoruz.

Sonuç olarak baktığımızda, telefon bağımlılığı ile psikolojik sağlığın doğrudan ilişkili olduğunu söyleyebiliriz.  Telefonlarına ulaşamayan ya da onları kullanamayan kişilerin, endişeli, depresif, sabırsız veya kızgın bir ruh haline sahip olduklarına zaman zaman siz de şahit olmuşsunuzdur.

Bunların arkasındaki daha derin sebeplere baktığımızda ise, yukarda da tanımlamaya çalıştığım gibi kişinin kendi ile baş başa kalamaması, kendini sevmemesi, ruhsal – duygusal doyum ihtiyacı, yalnızlık hissi, hayatın monotonluğu, motivasyonsuzluk vb sebepleri sıralayabiliriz.

Eğer kişi kendi bağımlılığının farkında olur, durumu kabul eder, bundan şikayetçi olur ve çözüm arayışına giderse hem bağımlılığından kurtulur hem de doyum ve motivasyon kaynaklarının dışarda değil, kendi içinde olduğunu öğrenebilir. Bu şekilde kendi zaman ve enerji kaynaklarını doğru şekilde kullanmayı öğrenir ve hedefleri doğrultusunda teknoloji ona hizmet eder.

Telefon Bağımlılığı Belirtileri    

“Teknoloji bağımlılığı nasıl tespit edilir” başlıklı yazımda da belirttiğim gibi temel belirti, kişilerin gerçekten hedef ve ihtiyaçları doğrultusunda telefonlarını kullanmayıp; çoğunlukla yalnız kalmamak, sosyalleşme ve doyum – dopamin – ihtiyacı gibi sebeplerle telefonlarını kullanmaları ve ellerinden bir an bile olsa bırakamamalarıdır.

Telefon Bağımlılığı ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

• Telefon Bağımlılığı Nedir?

Kişinin ihtiyacı ve gereklilikleri dışında, elinden düşürmemecesine telefonu aşırı kullanımıdır.  Onsuz bir an geçiremez. Her mesaja, her bip sesine, her maile, telefondan gelen her bildirime anında bakılır ve cevap verilir ve kişi neredeyse tüm sosyalleşmesini telefonu üzerinden gerçekleştirir.

• Telefon Bağımlılığı Belirtileri

En belirgin belirtileri kişinin telefonu elinden düşürmemesi, sosyal çevresinden izole olması, iletişim kopukluğu, ödev – görev ve sorumluluklarında aksamalar, kişinin yanında arkadaşı-eşi vb birisi varken bile onla iletişim kurmak yerine elindeki telefona sarılması gibi belirtileri sayabiliriz.

• Çözüm Önerileri

Teknoloji bağımlılığı yazımda da paylaştığım gibi, herkesin sosyal medya araçlarının insan üzerindeki korkutucu etkilerinin anlatıldığı Sosyal İkilem (The Social Dilemna) belgesini seyretmesini öneriyorum. Cep telefonlarımızı kullanarak sosyal medyalar ve internet üzerinde yaptığımız her hamlenin verisinin bir araya getirilmesi ile oluşturulan Avatar’larımız üzerinden nasıl yönetildiğimizi anlatan çok etkileyici bir belgesel. Herkesin bilinçlenmesi ve farkındalık kazanması açısından mutlaka seyretmesi gerektiğini düşünüyorum. Sosyal İkilem belgeselini Netflix veya internette bulabilirsiniz.

Bir diğer belgesel önerim ise Büyük Hacklenme (The Great Hack). İnsanların zihinlerinin nasıl hacklendiğini ve hatta sadece bireysel olarak değil, toplumsal hacklemeler ile ülkelerde yapılan seçimlerinin bile nasıl manipüle edildiğini anlatan muhteşem bir belgesel.

Şunu unutmayalım:

Bilgi güçtür. Bilgiyi toplayan ve elinde tutanlar kitleleri ve işlerini yönetirler. Teknolojiyi bilgiyi, dolayısıyla işlerimizi yönetmek, bize hizmet etmesi için kullanalım. Kendimizi teknolojinin bir kölesi yapmak veya kendimizi bir insan makinesi haline çevirmek için değil.

Yönetim & Dijital Dönüşüm Danışmanlığı ve Eğitimlerim hakkında bilgi ve randevu almak için tıklayınız!