Teknolojinin psikolojisi olur mu diyebilirsiniz. Tabi ki teknolojinin psikolojisi yok. Nesnelerin, mekanik şeylerin psikolojisi olmaz. İnsanların psikolojisi olur. Hatta kişilik yazılımlarımız da sosyolojik, psikolojik ve biyolojik bileşenlerden oluşur. Yani kişiliğimiz, davranış modellerimiz etrafımızdaki dünyadan etkilenir.
Özellikle son otuz yılda Teknolojinin üstel büyüme gösterdiği ve yörüngesinin en iyimser tahminleri aşmaya devam ettiği günümüzde, bu ilerlemeler sosyal normlarımızı ve etik standartlarımızı sürekli güncellememizi ve iyileştirmemizi gerektiriyor. Yeni teknolojilere uygun olarak sosyal normlarımızı ve etik yönergelerimizi değiştirmemizin gerekmesi, iş ve sosyal yaşamımızdaki zorunlu değişimler muhtemelen dünya ve onun içindeki yerimiz hakkında nasıl düşündüğümüz konusunda psikolojik bir değişiklikleri de gerektiriyor.
Sosyal psikologların, insanların yeni teknolojilerle değişen iş ve sosyal yaşama nasıl meydan okuyabileceğini, iletişim gücünü, etkileşimini ve yaratıcılığını nasıl koruyabileceğini, yaşamın yeni versiyonuna nasıl adapte olabileceklerini anlatmaları ve yol göstermeleri gerekmekte. Başta Amerika olmak üzere birçok ülkede “Teknolojinin Psikolojisi Enstitüleri” kuruldu. Makineleri bize daha çok benzeyecek şekilde mükemmelleştirmek yerine, sosyolog ve psikologların da işin içine girerek teknolojik ilerlemelerin talihsiz sonuçlarından biri olarak konsantrasyon gücü düşen insanın düşünmeyi, öğrenmeyi bırakması ve düşen zekâ gibi çıktıları önlemek üzerine çalışmalar yapılmasının çok daha gerekli ve önemli olduğunu düşünüyorum.
Dolayısıyla insanın teknoloji ile ilişkisini doğru şekilde geliştirmesi hatta teknolojiyi kendisine hizmet edecek şekilde yönetebilmesi için “Teknolojik Zekasını” geliştirilmesi gerekmektedir. Peki “Teknolojik zekamızı” nasıl geliştireceğiz? Ben buna esasında zihnimizin yeni versiyonuna geçmek olarak tanımlıyorum.
İnsandaki Teknolojik Zekâ Nedir ve Nasıl Geliştirilir?
Teknolojik zekâ, duygusal zekâ ve entellektüel zekâ ile birlikte ele alındığında, genellikle bireyin teknolojik dünyayı anlama, kullanma ve bu alandaki yetenekleri geliştirme becerilerini ifade eder. İnsanda olması gereken teknolojik zekânın içermesi gereken unsurlar şunlardır:
- Bilgi Okuryazarlık Becerisi: Bilgi okuryazarlığı (information literacy), bireylerin bilgiye erişme, değerlendirme, anlama, kullanma, yönetme ve iletişim kurma becerilerini içeren bir konsepttir. Bu kavram, günümüz bilgi çağında, hızla artan bilgi akışı ve çeşitliliği karşısında bireylerin etkili bir şekilde bilgiyle başa çıkabilmelerini amaçlar.
- Dijital Okuryazarlık Becerisi: Temel düzeyde bilgisayar ve internet kullanma becerisi, dijital medya anlama yeteneği ve çeşitli dijital platformları etkili bir şekilde kullanabilme becerisidir.
- Bilgi Teknolojileri Becerileri: Temel bilgisayar becerileri, ofis programları kullanma yeteneği, temel programlama anlayışı ve bilgi teknolojilerini etkili bir şekilde kullanabilme yeteneğidir.
- Yaratıcılığa Hizmet Eden Teknoloji Kullanımı: İnovasyon ve yaratıcılık için teknolojiyi kullanabilme yeteneğidir. Yaratıcı düşünme ile birlikte dijital araçları etkili bir şekilde kullanarak çözümler üretebilme yeteneğidir.
- Bilgi Güvenliği Yetkinliği: Dijital güvenlik konusunda bilinçli olma, güvenli parola yönetimi, kişisel veri koruma gibi konularda bilgi sahibi olma ve uygulama becerisidir
- Veri Analizi Yeteneği: Analitik düşünme becerisi ile birlikte büyük veri setlerini anlama, yorumlama ve analiz etme yeteneği. Temel istatistik ve veri görselleştirme bilgisi.
- Teknolojik Sorunları Çözebilme Becerisi: Teknolojik sorunlara yönelik çözümler üretebilme ve sorun giderme yeteneği, bütünsel-bağlantılı düşünebilme yeteneğidir.
Tüm bu unsurlar, günümüz dijital çağında bireylerin iş ve sosyal yaşamlarında başarılı olabilmeleri için gereklidir. Entelektüel ve duygusal zekasının yanında teknolojik zekasını da geliştirebilen bireyler teknolojiye hizmet etmezler; teknoloji onlara hizmet eder. Özellikle iş yaşamında, akıllı şirketler olmak için önce akıllı liderlere ihtiyaç vardır. Akıllı yani dijital hafızasını oluşturmak isteyen şirketlerin önce akıllı liderlere yani “teknolojik zekâsı olan liderlere” ihtiyacı vardır. Ancak böyle liderler bilgi okuryazarlıklarının gücü, bilgiye verdikleri önem ve teknolojik zekalarının gücü ile iş ve sosyal yaşamlarında dönüşümleri yönetir ve geleceğe de liderlik edebilirler. Aksi takdirde teknolojinin hızlı değişimi karşısında bu değişimleri yönetemeyen bireyler iş yaşamı içerisinde ve kendi mental dünyalarında kaybolurlar.
Teknolojinin İnsan Psikolojisine Etkileri Nelerdir?
Özellikle son 20 senedir hızlı gelişem teknolojinin ve yaşama daha çok entegre olan yapay zekanın insan zihni, zekâsı ve psikolojisi üzerindeki etkilerine bakarsak:
- Manipülasyon: Sürekli artan bilgi akışı, bireylerin bilgiye erişimini artırdı ancak doğru bilgi – yanlış bilgi bir araya geldiğinden ortada bir bilgi karmaşası oldu. Bu aşırı bilgi ve yapay zekanın da yardımıyla insanlar üzerinde manipülasyona sebep oldu.
- Bilgi karmaşası: İnternet üzerinde fazlasıyla doğru bilgi – yanlış bilgi karıştığından ancak bilgi okuryazarlığı yetkinliği olanlar bilginin doğru kaynağına ulaşabilir oldular.
- Odaklanma sorunu: Teknolojik araçların ve sosyal medyanın yaygınlaşması, dikkat dağınıklığına yol açtı, hatta teknoloji bağımlılığına sebep oldu. Sürekli bildirimler ve bilgi akışı, insanların odaklanma yeteneklerini etkiledi.
- Düşen entelektüel zekâ: Odaklanma yeteneği azalan insanın, öğrenme yeteneği de azaldı ve doğal olarak insanın entelektüel zekâsı da düşmeye başladı. Dolayısıyla yapay zekanın zekâsı artarken, insan zekâsı düşüyor.
- Değişen iletişim şekli: Dijital iletişim araçları, sosyal ilişkileri değiştirdi. Sanal bağlantılar artarken, yüz yüze etkileşimlerde azalma gözlendi. Yani insanın iletişim şekli, sosyal yaşantısı değişti.
- Çevrimiçi Yaşamın Yarattığı Baskı: Sosyal medya üzerinden sürekli olarak pozitif bir imaj oluşturma baskısı, kişilerin kendini değerlendirme ve karşılaştırma eğilimlerini etkiledi.
- Yapay Zekâ ve İş Dünyası: İş dünyasında otomasyon ve yapay zekâ kullanımı, iş süreçlerini değiştirdi. Bu da çalışanların yetenek setlerini ve iş beklentilerini değiştirdi. Çalışanlar yetkinliklerini daha çok arttırmalı.
- Yapay zekâ ile kaybolacak işler: Dünya Ekonomik Forumu’nun “2020 İşlerin Geleceği Raporu’na” göre, yapay zekanın 2025 yılına kadar dünya çapında 85 milyon işin yerini alması bekleniyor.
- Zaman ve Uyku Yönetimi: Mobil cihazların sürekli kullanımı, insanların uyku düzenini ve zaman yönetimini etkiledi. Çevrimiçi olma eğilimi, dinlenme süreçlerini etkiledi.
- Mental Sağlık ve Stres: Teknolojik gelişmelerle birlikte, sürekli bağlılık ve bilgi bombardımanı, mental sağlık sorunları ve stres düzeylerinde artışa neden oldu.
Akıllı telefonlar, tabletler ve bilgisayarlar gibi teknolojik cihazlardan gelen sürekli bildirimler insanların dikkatlerini dağıtmakta ve odaklanmasını zorlaştırmaktadır. Dikkat süresinin kısalması ve kontrolsüz kullanım bir süre sonra insanlarda bağımlılık yaratmakta ve tüm bunlarla öğrenmek zorlaşmaktadır.
Dolayısıyla teknolojinin aşırı kullanımı ya da bağımlılığı insanların derinlemesine düşünmesini, uzun süreli odaklanmasını ve tek bir göreve konsantre olma yeteneklerini etkilemektedir. Ancak, bu etkiler teknolojiyi bilinçli bir şekilde kullanma alışkanlıklarıyla kontrol edilebilir. Bilinçli teknoloji kullanımı, dikkatin sürdürülmesini ve daha etkili çalışmayı destekleyebilir.
Öneriler
- Teknoloji kadar Psikolojiyi de BİLİN!
- Bilgisayarlarınız, cep telefonlarınız, teknoloji kadar KENDİNİZİ bilin.
- INSAN denilen varlığı ne olduğunu ne olmadığını BİLİN!
- Yapay zekâ kadar, zekânın nasıl programlandığını bilin! NLP (Zihin dili programlama) ile ilgilenin.
- Özellikle iş yaşamında, İnsan Kaynakları Yönetim Bilimine önem verin!
- Öğrenmeyi öğrettiğimiz yapay zekâ gibi siz de öğrenmeyi öğrenin.
- Teknolojiyi işlerinizi kolaylaştırması, inovasyon çalışmalarınıza – araştırmalarınıza destek olması için kullanın. Yani teknoloji size hizmet etsin, siz teknolojiye değil!
- Gün içinde teknolojiyi kullandığınız saatleri sınırlayın. Sosyal yaşantınıza özen gösterin. Kendinize zaman ayırın ve hobileriniz olsun.
